Jezelf centraal stellen – voor sterkere samenwerking

In de afgelopen periode heb ik mezelf meermaals afgevraagd waar ik nou toch mee bezig was. Als dienstbare onderwijsadviseur ‘ben ik graag bij de mensen thuis’. Maar vanaf het moment dat de schooldeuren dichtsloegen, was ik thuis. De professionaliseringsmomenten en de herontwerpbijeenkomsten ten behoeve van de onderwijsinnovatie werden afgezegd of verschoven naar ‘nog te bepalen volgend moment’. Volkomen begrijpelijk natuurlijk. Het even niet ‘in actie’ zijn in de scholen bleek ruimte te geven voor reflectie, op mezelf, mijn begeleidingswerk en op de mensen voor wie ik dit werk het liefste doe: de leraren die samen mooi onderwijs ontwikkelen.

Het zette me aan tot verder studeren op de waarde van persoonlijk-professionele reflectie in de context van ‘samen professionaliseren’. Ik bestudeerde de ‘dialogical self theory’ (Akkerman & Meijer, 2011; Badia, 2020; Hermans, 2001, 2015), die stelt dat het zelf en de sociale omgeving intrinsiek bij elkaar horen en zo elkaars ontwikkeling kunnen bevorderen door deze te bevragen, te corrigeren en te verrijken (Hermans, 2015). Mensen verklaren en begrijpen de wereld en geven betekenis aan gedachten, gebeurtenissen en zichzelf door taal. Dat gebeurt interpersoonlijk (reflectie op zichzelf en hun professionele praktijk) en intrapersoonlijk (met anderen).

Badia (2020) laat dit mooi zien aan de hand van een voorbeeld. Als een leraar zichzelf ziet als een onderzoekende professional (teacher inquirer), zou je kunnen zeggen dat deze bij elke stap in het onderzoeksproces ook een ‘ik-positie’ heeft. De leraar in het onderzoek expliciteert haar eigen positie bij elke stap van het onderzoeksproces. Zo wordt helderder hoe ze aankijkt tegen zichzelf als onderzoekende leraar en tegen de taak die ze uitvoert.

Als ik datzelfde zou willen doen in mijn rol als adviseur en begeleider van leergemeenschappen van leraren, wat kom ik dan te weten over mijn professionele identiteit? En hoe zou die reflectie kunnen bijdragen aan het versterken van mijn rol? Welke deeltaken zie ik in mijn werk als begeleider van de PLG? (Vanaf de start van de groep, want er gaat meestal nog heel wat aan vooraf.)
1. het begeleiden/coachen van een PLG bij het formuleren van het doel en de opbrengstverwachting;
2. het ordenen en structureren van de PLG-bijeenkomst;
3. het zorgdragen voor gelijkwaardige deelname van alle deelnemers;
4. het voeren van het meta-gesprek over de manier van werken in de PLG;
5. het stellen van vragen naar het waarom, het hoe en het wat;
6. het actief bijdragen aan bronnenverzameling, analyse en interpretatie;
7. als ‘critical friend’ bijdragen aan het ontwerp;
8. het ondersteunen van de praktijkevaluatie en interpretatie van gegevens;
9. het meedenken over de presentatie en vervolgstappen als implementatie en verspreiding in het team.

Als ik nu naga wat daarin mijn opvattingen, houding, vaardigheden en kennis zijn, dan kan ik per deeltaak in de situatie verwoorden wat mijn gevoelde spanningen en gedachten zijn: ‘weet ik wel genoeg over dit onderwerp’?; ‘het is niet zo belangrijk dat ik hierover kennis heb, mits ik de anderen elkaars kennis laat benutten’; ‘ik ben er goed in om zodanig door te vragen, dat mensen tot de kern komen’; ‘ik denk dat de gewenste uitkomst al op tafel ligt, maar dat ze nog naar een onderzoeksvraag moeten komen’; ‘ik kan beter even meebewegen om deze groep samen op een idee te laten komen voor de opdracht’. En zo gaat mijn innerlijke monoloog door. Als ik nu besluit om de anderen deelgenoot te laten zijn van dat gesprek met mezelf, geef ik hen de kans om mee te denken en mee te reflecteren op de werkwijze. Dat is het voeren van het metagesprek. En zelfs daarover heb ik gevoelens, gedachten en opvattingen, die ik vervolgens weer bestudeer door erop te reflecteren.

Zo bezien leer ik van mijn werk door erop te reflecteren. En ik ben hiermee nog lang niet klaar. Reflectie is een bijzonder instrument waarin je jezelf centraal te stelt om daarna nog beter te kunnen samenwerken.